MAKALA: Shindikilagi ya Sungusungu ilivyotumika kwa mauaji ‘Operesheni Tokomeza Ujangili’

 
Mayoo mayoo namulaga ushing’weng’we, mayoo mayo namulaga ushing’weng’we, usambo wamalaga mitugo jisee lelo namulaga. Ushing’weng’we tongejagi asimize na bake bakwe.

Huu ni wimbo wa Kisukuma ambao kwa Kiswahili tafsiri ya wimbo huu ni kwamba; “Mama mama nimeliua zimwi, zimwi hilo ni mhalifu aliyemaliza mifugo yetu, leo nimeliua. Tumtenge aondoke zake na wanawake kake.

 Wimbo huu ulikuwa maarufu Kanda ya Ziwa na ulikuwa ukitumiwa mara nyingi na walinzi wa jadi wa Sungusungu, kama ishara ya kuonyesha kuwa wamekamata mhalifu na wanakwenda kumwadhibu.

 Katika jamii ya watu wenyeji wa Kanda ya Ziwa, hasa Kabila la Wasukuma wakisikia wimbo huo walijua ni hali ya hatari. Walijua kuna mhalifu anakwenda kuuawa au kufanyiwa mambo mabaya zaidi na walinzi hao wa jadi maarufu kwa jina la Sungusungu.

 Hali hiyo ilizua woga hata baadhi ya kujifungia nyumbani au kwa walio na roho ngumu, walijitokeza kutaka kujionea na kuambulia viboko hasa kwa wale waliotaka kujua kulikoni hali hiyo, walijibiwa kwamba Sungusungu hawaulizwi maswali.

Ushuhuda wa mwandishi

Kabla sijasonga mbele nitoe ushuhuda wangu mwaka 1984, nikiwa kijana mmojawapo wa vijana wa Sungusungu; ilipigwa filimbi ya hatari, baadaye nikasikia wimbo huo ukiimbwa na vijana 20 wakitoka kijiji jirani cha Bumanda, wilayani Nyangh’wale Mkoa wa Geita.

Baada ya kufika katika Kijiji cha Karumwa vijana hao walipokewa na Msaidizi wa Mtemi wa Sungusungu (Mtwale), wa eneo hilo. Namkumbuka kwa jina moja la Maholelo. Walikuwa wamemtanguliza bibi kizee mmoja akiwa na kifurushi kichwani.

 Kutokana na umri mdogo niliokuwa nao, sikujua kinachoendelea, baadaye Mtwale aliteua vijana 20 na  wengine wakaondoka na bibi kizee huyo. Ilikuwa yapata saa1 usiku na yule Mtwale akawaambia; shindikilagi (Msindikizeni), wale vijana waliondoka  na bibi kizee huyo.

 Lakini sisi tulibaki kwenye eneo hilo tukisubiria amri ya Mtwale, baada ya saa mbili walirudi na kudai yule bibi amewakimbia, hali ambayo ilibainika baadaye kwamba kumbe kwa utaratibu wa Sungusungu, Shindikilagi ilimaanisha nendeni mkamuue na ile taarifa ya bibi kuwakimbia ilimaanisha kwamba wametekeleza mauaji.

Sungusungu walivyoanza 

Ulinzi huo wa jadi ambao sasa upo nchi nzima na nchi jirani za Kenye na Uganda, walianzia wilayani Kahama Kata ya Janna na baadaye kuzinduliwa rasmi Kata ya Mwaluguru, mwaka 1982.

Kishosha Sitta (78), Mtemi wa Sungusungu wa Wilaya ya Kahama ambaye baba yake, Sitta Kishosha ndiye mwanzilishi wa Sungusungu mwaka 1982.

Katika makala haya anasimulia misukosuko aliyoipata wakati wa baba yake akizindua kikundi cha ulinzi wa Sungusungu.

 Anaanza kwa kueleza kuwa kabla ya  kuzinduliwa rasmi,  kwa Sungusungu, wananchi walikuwa wakifanya vikao vyao usiku wa manane porini kwa kuhofia kukamatwa na polisi, hasa kwa kuwa mtandao wa wahalifu uliwagusa hadi baadhi ya viongozi wa Serikali kwa wakati huo.

 Sitta anasema kuwa wananchi walichoshwa na wizi wa ng’ombe uliokuwa umeshamiri katika maeneo hayo ambapo walikuwa wakiwakamata wahalifu lakini wakiwafikisha polisi, waliwaachilia na ng’ombe walizoiba walikabidhiwa wahalifu husika.

 Kutokana na hali hiyo, wananchi walianzisha ulinzi huo ambapo walianza kwa kupiga yowe kuashiria mktano wao na kufanya mipango ya kukabiliana na wezi hao wa ng’ombe ambao waliwaua baada ya kuwakamata.

 Matokeo ya mauaji hayo ya wahalifu yaliwazindua polisi ambao walianza kuwasaka wananchi na kuwakamata popote walipokutwa wakifanya mikutano yao ya kawaida, hivyo kuamua kufanya mikutano yao kwa siri usiku.

 Sitta anaeleza kuwa katika mikutano yao walikubaliana kuacha kutumia yowe wakati wa kualikana kufuatilia wezi hao wa ng’ombe, badala yake waliamua kutumia filimbi maarufu kwa Ndolilo.

Anasimulia kwamba Ndolilo zilizokuwa zikipigwa ziliwachanganya wezi wa ng’ombe, ambao mara nyingi walijikuta wamezingirwa na kuuawa,kisha kufungwa kamba kwenye ng’ombe walioiba.

 Wakati yakifanyika hayo kwa siri, mpango huo wa Sungusungu uliendelea kupanuka, ambapo Sitta anasema kwamba ulianza kuungwa mkono na wananchi wote wa Wilaya ya Kahama hadi mwaka 1982.

Baba yake aliteuliwa kuwa Mtemi.

Sitta anaeleza kuwa baada ya kuteuliwa kuwa mtemi, baba yake, Mzee Kishosha, alikataa kufanya suala hilo kuwa siri, badala yake aliitisha mkutano wa hadhara mwaka huohuo Kijiji cha Mwaluguru na kutangaza rasmi kuundwa kwa Sungusungu.

Wakati akiitangaza rasmi kuundwa kwa Sungusungu, Serikali iliendelea kuwakamata viongozi wake na wengine walihukumiwa ambapo Sitta anasema kuwa, kutokana na upeo wa baba yake aliyewahi kuwa Katibu wa TANU mkoani Shinyanga mwaka 1967, aliunda kamati ya watu saba iliyokwenda kumwona Rais wa Awamu ya Kwanza, Mwalimu Julius Nyerere mwaka 1983.

 Baada ya kuonana na kamati hiyo, Nyerere aliunda tume iliyofika wilayani Kahama kufanya uchunguzi na kubaini kwamba baadhi ya viongozi wa Serikali wa wakati huo walikuwa wanachama wa makundi ya wezi wa mifugo na ndiyo waliokuwa wakipiga vita kuwepo kwa vikundi vya ulinzi Sungusungu.

Sitta anakumbuka kuwa baada ya tume hiyo kumaliza kazi yake, kuna mtu mmoja alitoka Ikulu aliyemtaja kwa jina la Kulwa Mvanga, alifika Kahama na kufanya mkutano mkubwa mjini humo akishirikisha viongozi wa Serikali, wakiwemo mahakimu na kutangaza kuwa Sungusungu waachwe wakifanya kazi ya ulinzi, lakini wasikiuke sheria.

Hata hivyo, Sitta anasema kuwa baada ya mkutano huo alikwenda kwa Mkuu wa Wilaya ya Kahama wa wakati huo wakiwa na mwenzake kwa lengo la kuuliza hatima ya wenzao waliokuwa magerezani. Anakumbuka pia kwamba wakati huo DC alikuwa pia ndiye Katibu wa CCM.

Anaeleza kuwa siku hiyo hataisahau kwa sababu mkuu wa wilaya hakuwepo, alikwenda kwa Ofisa wa Usalama wa Wilaya ambaye wakati huo alikuwa Augustine Mrema.

Anasema kuwa ambaye baada ya kumweleza kuwa alimpigia simu Mkuu wa Wilaya ya Kahama na baadaye wao waliwekwa chini ya ulinzi na kupelekwa ofisini kwa DC.

Baada ya kufika huko, DC aliwahoji jambo moja akitaka kujua kama wao ndiyo walioanzisha ulinzi pasipo kufuata utaratibu na kusema atawafunga gerezani kwa kuwa majeshi yote eneo hilo yapo chini yake.

Sitta anasimulia kuwa walipelekwa rumande na kesho yake walihukumiwa kifungo cha mwaka mmoja jela pasipo kujitetea.

 Mawasiliano yake na Nyerere

Wakati wakiwa gerezani baba yake ambaye alifariki mwaka 1990, aliwasiliana na Rais Nyerere, akamweleza hali halisi  ilivyokuwa ambapo licha yaSerikali kuagiza wawaache wafanye kazi yao ya ulinzi kwa kuwa jukumu la ulinzi ni la kila raia wa Tanzania.

Akiwa gerezani Sitta pia alikutana na watu wengi kutoka maeneo mbalimbali ya Wilaya ya Kahama, ambao walikuwa wakijihusisha na ulinzi wa Sungusungu, ambapo tarehe Agosti 17 mwaka 1983, Nyerere akiwa Bukoba mkoani Kagera, alitangaza tena kupitia vyombo vya habari amri ya kutaka Sungusungu wote waachiwe huru, ndipo siku iliyofuata walitoka wote, baada ya kukaa gerezani miezi mitatu.

Anabainisha kuwa alipotoka gerezani kuna mtu mmoja alimwambia kwamba aachane na kuunda vikundi vya Sungusungu ili asiibiwe mifugo aliyemtaka pia ajiunge kwenye kundi la wezi wa ng’ombe, kwa gharama ya Sh30,000 kama kiingilio

Anafafanua kuwa Sitta aliitafakari kauli hiyo, lakini aliendelea na msimamo wake wa kuimarisha ulinzi wa Sungusungu, huku ikianza kuungwa mkono na wananchi katika  Wilaya za Geita, Nzega na Sengerema hadi mwaka 1990, baba yake alipofariki.

Kazi ya Sungusungu

Pamoja na hayo Sitta anasema kuwa lengo kubwa la kuanzishwa ulinzi wa Sungusungu lilikuwa kudhibiti wizi wa mifugo, lakini kadiri  ulinzi huo ulivyoenea ulipokewa tofauti hata kuingilia mambo ya ushirikina, ambapo vikongwe walikuwa wakiuawa.

Sitta ni mjukuu wa Mwanamalundi

Sitta ambaye ni mtoto wa Sita Kishosha ambaye babu yake  ni mtemi Mwanamalundi aliyefariki mwaka 1936 mkoani Shinyanga na kuacha historia kubwa ya Wasukuma kwa matukio yake ya kunyooshea miti kidole kisha inakauka.

Sitta ambaye tangu mwaka 1995, amekuwa Mtemi wa Sungusungu, Wilaya ya Kahama anasema kuwa upotoshwaji wa mapokeo ya mpango huo wa ulinzi, ndiyo uliosababisha watu wengi waliokuwa wakituhumiwa kufanya uhalifu kuuawa bila kuwapo ushahidi wa kutosha.